Κοινωνικό Σύνδρομο της Στοκχόλμης - Τα δεσμά σπάνε

 "  Το  "Σύνδρομο της Στοκχόλμης"  είναι μία παράδοξη κατάσταση κατά την οποία οι όμηροι, οι αιχμάλωτοι, οι δέσμιοι κάποιων άλλων, ταυτίζονται και τρέφουν συμπάθεια προς αυτούς που τους αιχμαλώτισαν και από τους οποίους εξαρτώνται απόλυτα για την επιβίωσή τους.

Ο όρος "Σύνδρομο της Στοκχόλμης" (Stockholm Syndrome) καθιερώθηκε από το Σουηδό ψυχίατρο και εγκληματολόγο Nils Bejerot που βοήθησε την αστυνομία κατά τη διάρκεια τής ληστείας τής τράπεζας Sveriges Kreditbank, στο Normalstong τής Στοκχόλμης, τον Αύγουστο τού 1973.

Οι ληστές κράτησαν για 6 ημέρες ομήρους τέσσερις υπαλλήλους τής τράπεζας οι οποίοι, σύμφωνα με τον Bejerot, εξαρτήθηκαν συναισθηματικά από τους θύτες τους, ταυτίστηκαν μαζί τους, τους βοήθησαν και συνέχιζαν να τους υποστηρίζουν για πολλά χρόνια μετά την απελευθέρωσή τους. "

Τον περασμένο Μάιο εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου έδειξε να σπάει τα δεσμά της ατέρμονης ενοχικής σιωπής του και βγήκε στο δρόμο, στις πλατείες.

Άνθρωποι που μέχρι εκείνη τη μέρα θεωρούνταν βολεμένοι και συστημικοί, αποφάσισαν να πράξουν. Όχι με την ψήφο τους, όχι με τη σιωπή τους, αλλά με τη φυσική τους παρουσία.

Αυτό το φαινόμενο το συναντάμε πολύ σπάνια σε καιρό ειρήνης σε μια  -κατά τα φαινόμενα-  δημοκρατική κοινωνία και από μόνο του χρήζει κοινωνιολογική ερμηνεία, ενώ παράλληλα αξίζει θαυμασμού.

Άσχετα από τα κίνητρα, τα οποία -το δίχως άλλο- ήταν πολλά και ετερόκλητα, άσχετα από τις επιδιώξεις, οι οποίες επίσης ήταν αλλότριες, το ίδιο το Φαινόμενο συνιστά μια αντίδραση σε ένα κοινό Σύστημα.  Βέβαια, το Σύστημα, παρά τον αρραγή του εαυτό, εξηγείται ενίοτε από διαφορετικές οπτικές  -- άλλες πραγματικά υφιστάμενες και άλλες φαντασιόπληκτες, κάλπικες και παραπλανητικές .

Πέρα όμως από τις πολιτικές και ιδεολογικές ερμηνείες, δε θα ήταν άστοχο να πούμε πως για πρώτη φορά από την Μεταπολίτευση, οι "πολλοί" θέλησαν να βγουν από μια φυλακή που δεν τους εκφράζει πλέον. Μια φυλακή διαφορετική για τον καθένα, υπαρκτή ή όχι, η οποία όμως περιόριζε εξίσου την ίδια τους την ύπαρξη.

Κοντολογίς, το πλήθος έδειξε να ξεπερνά το χρόνιο κοινωνικό Σύνδρομο της Στοκχόλμης.

Αυτό ισοδυναμεί με τη συνειδητοποίηση ότι το συμφέρον του, πλέον, δε βρίσκεται με τους "απαγωγείς" του.

Ακόμα καλύτερα, αυτό ισοδυναμεί με το ότι το πλήθος δεν είναι οι απαγωγείς . [αποτίναξη της ταύτισης]

Φυσικά, για να είναι μια τέτοια συνειδητοποίηση ολοκληρωμένη και δίκαιη, απαιτείται να συνοδεύεται και από την ατομική ευθύνη που ίσως καθένας να φέρει για το παράδοξο αυτό δέσιμο·  η σιωπή, η πρόσκαιρη εξυπηρέτηση, η αδιαφορία, η κοίμηση, όλα αυτά μαζί.

Οι όμηροι αρχίζουν να ταυτίζονται με τους εγκληματίες που τους κρατάνε. Αρχικά τουλάχιστον, αυτή η ταύτιση αποτελεί έναν μηχανισμό άμυνας, που βασίζεται (συνήθως ασυνείδητα) στην ιδέα ότι ο εγκληματίας δεν θα βλάψει τον αιχμάλωτο εάν αυτός είναι συνεργάσιμος και ακόμη αν τον υποστηρίζει απόλυτα. Ο αιχμάλωτος προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια του εγκληματία με σχεδόν παιδαριώδη τρόπο.

Ο όμηρος συνήθως αντιλαμβάνεται τις προσπάθειες όσων επιδιώκουν να τον σώσουν, ως ενέργειες που πιθανώς θα τον βλάψουν αντί να επιτύχουν την απελευθέρωσή του. Προσπάθειες διάσωσης μπορεί να μετατρέψουν μία ανεκτή κατάσταση σε θανατηφόρα.

Ο πετροπόλεμος, η "αντίσταση κατά της Αρχής", η απ' ευθείας ρήξη με τις δυνάμεις καταστολής (απαγωγέας) έπαψαν να είναι κοινωνικά ταμπού. Η άμεση αμφισβήτηση της Αρχής, η άρνηση ανοχής, η κατανόηση και συμμετοχή σε πράξεις που άμεσα αντιτίθενται στην κατάσταση ομηρίας έπαψαν να φαντάζουν εχθρικές για την επιβίωση των απαχθέντων (πολιτών). Το υφέρπον δόγμα "καλύτερα ημιζώντανος παρά νεκρός"  κατέρρευσε κάτω από το ίδιο του το βάρος, το οποίο συνέθλιψε κι αυτή τη λιγοστή ύπαρξη που απέμεινε. Η αξιοπρέπεια νίκησε την επιβίωση.

Έσπασαν όλοι τα δεσμά;

Όχι.

Παραδείγματα ανοχής, πολλά. Φόβου, ακόμα περισσότερα. Δεν αναφέρομαι σε αυτούς που τρέφονται από το Σύστημα. Μιλώ για αυτούς που ακόμα το αναγνωρίζουν ως "δικό τους", σε αυτούς που συνταυτίζουν το δικό Τους καλό με το καλό του Συστήματος.  Επιβιώνει το Σύστημα = επιβιώνω κι εγώ.

Φόβος για το Άγνωστο. Ευνουχισμός της ανεξάρτητης και αυτόνομης Ύπαρξης.

Πάντα σε εξάρτηση.

Πάντα υπόδουλοι.

Πάντα φοβισμένοι.

Αν θα έπρεπε να κάνω μια αποτίμηση της  "Πλατείας", αυτή θα ήταν.

Το σπάσιμο των δεσμών που μας κρατούσαν δεμένους με ένα Σύστημα που δε μας εκφράζει. (και που -μεταξύ μας- ποτέ δεν το έκανε)

Πέρα από το διαχωρισμό σε Άνω  και  Κάτω Πλατεία  (είναι γνωστές, άλλωστε, οι θέσεις μου για τα ακροδεξιά αρθρόποδα μιάσματα της Άνω Πλατείας που λυμαίνονταν οποιαδήποτε διάθεση αντίδρασης του πολιτικά ανερμάτιστου πλήθους, αλλά και για την ενίοτε"άτεγκτη" Δημοκρατία της Συνέλευσης -στην οποία συμμετείχα και υποστήριζα φλογερά) , το διακύβευμα είναι πως ένα μεγάλο μέρος του πλήθους έφτασε πια να συνειδητοποιεί πως η επιβίωσή του δεν μπορεί να έχει μεγαλύτερη αξία από την Τιμή του.

Αυτό, ας το κρατήσουμε ως ένα μείζον θετικό σημείο.

Το ερώτημα που θα έπρεπε να μας βασανίζει τώρα είναι το αν το ίδιο πλήθος θα ταυτιστεί ξανά με ένα επόμενο, διάδοχο Σύστημα-απαγωγέα, το οποίο και πάλι δε θα το αντιπροσωπεύει, απλά θα του εξασφαλίζει λίγο περισσότερη αξιοπρέπεια.  Γιατί οι επιδιώξεις μας είναι το ταβάνι των στόχων μας...

Ίσως απλά ξαναπιαστούμε στη φάκα, όπως τόσες φορές έχει γίνει στην Ανθρώπινη Ιστορία.

Ίσως, πάλι, όχι.

Προβλέψεις δε χωρούν.

Τα δεσμά έσπασαν, αλλά οι νέες επιχρυσωμένες αλυσίδες είναι ήδη κατασκευασμένες κι έτοιμες να περαστούν σε κάθε πρόθυμο αυτοκτονικό χέρι, ασυνείδητα ή ενσυνείδητα.

Ίσως, τελικά, η συνειδητοποίηση πως τα μόνα δεσμά που μας περιορίζουν είναι τα δικά μας ,να μην είναι και τόσο μακρινή όσο φαίνεται...

*Υ.Γ. : Απέφυγα συνειδητά τη χρησιμοποίηση της λέξης "λαός" στο κείμενο. Οι πιο πολλοί θα καταλάβετε το γιατί...

Πόσο "Αριστερός" είσαι (ρε) ;

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται το εξής φαινόμενο στην ελληνική πολιτική σκηνή, αλλά και εν γένει στην κοινωνία:
Πάλαι ποτέ "Αριστεροί" , έχουν μετατραπεί σε ρεφορμιστές ολκής-στην καλύτερη- και νεοφιλελεύθεροι του κερατά (sic) -στη χειρότερη.
Η λίστα των ονομάτων είναι μεγάλη και ενίοτε σοκαριστική.
Χρήστος Παπουτσής (σκατούλες στα μούτρα του), Ανδρέας Λοβέρδος, Κώστας Λαλιώτης, Δημήτρης Αβραμόπουλος, Πέτρος Ευθυμίου, Θεόδωρος Πάγκαλος, Όλγα Τρέμη , Παύλος Τσίμας, Δήμος Βερύκιος, Πάσχος Μανδραβέλης (εδώ γελάμε) , Γιώργος Κύρτσος (εδώ κλαίμε).
(Αν έχετε όρεξη και για περισσότερα γέλια, δείτε αναλυτικά  τη λίστα )
Βλέπω πως πολλοί, ανάμεσα σε αυτούς και άτομα της Αριστεράς, αναρωτιούνται γιατί όλοι αυτοί οι πρώην σύντροφοι-πληναγωνιστές έχουν μετατραπεί σε δεξιούς ανθρωποφάγους (μεταφορικά προς το παρόν).
Ας προσπαθήσουμε ,λοιπόν, να βρούμε τις  -πασιφανείς κατ' εμέ-  αιτίες αυτής της κοινωνικής μετάλλαξης.


Μεταφερόμαστε νοερά στα 1974.
Η Χούντα έχει μόλις πέσει.
Το Πολυτεχνείο ακόμα δοξάζεται και ο μύθος του έχει ήδη αρχίσει να πλέκεται στα βιβλία της Ιστορίας.
Πολλά φιλόδοξα καλόπαιδα φροντίζουν να υπενθυμίζουν διαρκώς στην κοινωνία πως συνέβαλαν τα μέγιστα στο να πέσει η Τυραννία και να αναγεννηθεί η Δημοκρατία από τις τέφρες της .
Βέβαια, πολλοί εξ αυτών δεν ήταν καν μέσα στο Πολυτεχνείο ή δεν είχαν μέχρι τότε καμία σχέση με την Αριστερά, αλλά αυτό δε μας ενδιαφέρει. Το ζητούμενο ήταν να φαίνονται cool.
Κάθε αφήγηση που ξεκινούσε με τη φράση "εμείς που ήμασταν μέσα στο Πολυτεχνείο" προκαλούσε κοινωνικό οργασμό στους συνομιλητές και πραγματικό οργασμό σε ορισμένα γκομενάκια που έψαχναν για "εναλλακτικούς" αριστερούς γκόμενους-μαχητές.
Εκτός όμως από trendy, το να λες ότι ήσουν "Αριστερός", σε τοποθετούσε αμέσως σε μια πολύ συγκεκριμένη και προνομιούχο ομάδα: αυτή που θα χάρασσε το μέλλον της χώρας.
Έτσι λοιπόν, η "δήλωση  αριστερών φρονημάτων" εκείνη την εποχή, εκτός από τσάμπα-μαγκιά ,ήταν και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την πολιτική ανέλιξη οποιουδήποτε φερέλπιδος εκκολαπτόμενου πολιτικού.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει, άλλωστε, το "ιερό βρέφος" (κατά Αντρέα Α-Πα-πα-νδρέου), Κώστα Λαλιώτη;




Ας φύγουμε όμως σιγά-σιγά από αυτή την επίχρυση (γιατί στην ουσία ήταν κούφια) εποχή για την Αριστερά, κι ας πάμε λίγα χρόνια πιο πίσω.
Για την ακρίβεια, λίγο μετά το '49.
Ο εμφύλιος έχει -ουσιαστικά- τελειώσει. Ο νικητής και ο ηττημένος έχουν ήδη λάβει το χαρακτηρισμό τους.
Οι αντάρτες έχουν χάσει μια εξ αρχής άνιση μάχη. Κάποιοι απ'αυτούς πολέμησαν μέχρι τελευταίας ρανίδας του αίματός τους.  Αργότερα, η ιστορία θα γράψει για αυτούς. Θα γίνουν τραγούδια. Θα γίνουν θρύλοι. Να, όπως ο Κλάρας.
Άλλοι, καταδικασμένοι να ζουν με το διττό στίγμα - αυτό του ηττημένου και αυτό του Αριστερού- μέσα στην κοινωνία, προσπαθούν να κρατήσουν τα λιγοστά ψήγματα αξιοπρέπειας που τους αναλογούν. Δεν είναι εύκολο να χάνεις μια μάχη κι έπειτα να ζεις μαζί με αυτούς που -θεωρητικά- σε κέρδισαν.
Σύντομα, συνειδητοποιούν ότι ο πόλεμος στα βουνά ίσως ήταν πολύ πιο ευχάριστος από τον πόλεμο στη νέα μικροαστική κοινωνία.
Πρώτα ήρθε το φακέλωμα.
Αν δήλωνες "Αριστερός" ,είχες διανύσει μόνος σου το μισό δρόμο ως το ξερονήσι.
Τον άλλο μισό ,σου τον πρόσφερε ο καταδότης γείτονας ή ο κρατικός υπάλληλος (αμφότεροι αποτελούσαν τον εθνικό κορμό).
Επομένως, θα έπρεπε να είσαι πραγματικός ιδεολόγος -ή μεγάλη μαζόχα- για να δηλώσεις ευθαρσώς πως είσαι Κομμουνιστής.
Η εξορία -αυτή καθαυτή- ήταν ίσως το λιγότερο επίπονο κομμάτι. Άλλα ήταν τα "όμορφα"...
Οι ξυλοδαρμοί, οι βιασμοί και οι χλευασμοί βρίσκονταν στο καθημερινό πρόγραμμα "σωφρονισμού".
Κι έπειτα ερχόταν η περιβόητη "δήλωση μεταμέλειας". Κάτι σαν τον εξισλαμισμό των χριστιανών επί Τουρκοκρατίας. Ασπαζόσουν τον Αλλάχ-έσωζες το κεφάλι σου.
Μόνο που εδώ τα πράγματα δεν ήταν τόσο ανθηρά...
Αν δήλωνες μεταμέλεια για τα "ακραία" σου φρονήματα, ήσουν υποχρεωμένος να το διαμηνύσεις και από άμβωνος ,την Κυριακή με το πουρνό στην Εκκλησία. Έτσι, για να δουν όλοι πόσο "μεταμελημένος" ήσουν και να αποζημιωθούν και οι "νικητές" από την ξεφτίλα που θα βίωνες.
Κι έπειτα, ως άλλος ευνουχισμένος ταύρος, ή θα κλεινόσουν στον εαυτό σου νιώθοντας αηδία για το ότι τελικά "έσπασες", ή θα στρατευόσουν από τους πρώην βιαστές σου ως "σωφρονιστής" σε κάποιο ξερονήσι, για να βαράς τους πρώην συντρόφους σου ώστε να μετανοήσουν κι αυτοί. (είναι γνωστή η ιστορία με τον ξυλοδαρμό του Ρίτσου, όπου ένας μεταμελημένος τον χτύπαγε φωνάζοντάς του "Υπόγραψε ρε πούστη! Υπόγραψε κι εσύ! Αφού το έκανα εγώ, μπορείς κι εσύ! " ) .


Φεύγουμε από εκείνες τις σκοτεινές εποχές κι ερχόμαστε στις λαμπρές μέρες Δημοκρατίας που ζούμε.
Πλέον, το να δηλώνεις Αριστερός, Δεξιός ή Αδέξιος δε διαφέρει και πολύ από το να δηλώνεις Βάζελος,Γαύρος ή Χανούμι.
Βέβαια, είναι αλήθεια πως αυτή η σχετική απελευθέρωση του "κλάδου" (σκόπιμα χρησιμοποιώ αυτή τη λέξη, για να εμπλουτίσω το κείμενο και με όρους ελεύθερης οικονομίας, μιας και πήξαμε στην Αριστερίλα - ε Πάσχο; ) κινδυνεύει ξανά να απολεστεί . Βλέπετε, οι Αγορές και η Οικονομία έχουν αλλεργία σε τέτοιες λεξούλες. Και το τελευταίο πράγμα που θέλουμε τώρα είναι να πετάξει κάνα μπιμπίκι η Οικονομία - ε Πάσχο;


Επομένως, αρχίζει να αποκτά ξανά ουσία η δήλωση φρονημάτων.
Μα, πάνω από τη δήλωση, ουσία είχε -και θα έχει πάντα-  η πράξη.
Εκεί κρινόμαστε όλοι.
Γιατί, αν ρωτάτε τη γνώμη μου, σκατά Αριστερό θεωρώ έναν εργοδότη που δεν πληρώνει και δεν κολλάει ένσημα στους εργαζομένους του.
Επίσης, μπουρζουά Κομμουνιστικό θεωρώ ένα κόμμα που μιλάει για εργασιακό μεσαίωνα, ενώ το ίδιο κρατάει τους δικούς του εργαζομένους στην προ-φεουδαρχίας εποχή, μην καταβάλλοντας μισθούς και μην παρέχοντας ασφαλιστική κάλυψη. (έτσι, για να μην ξεχνιόμαστε)


Εντέλει, το πόσο Αριστερός είσαι θα το δείξει η Ιστορία.
Οι αγώνες είναι εδώ.
Ο στίβος είναι έτοιμος και μας περιμένει.
Κι επειδή μια νέα εποχή φαίνεται να ανατέλλει -μια εποχή στην οποία ελπίζω και εκτιμώ πως η Αριστερά θα παίξει πρωτεύοντα ρόλο- ας μην ξεχνάμε πώς ξεκίνησαν αυτοί που μας κυβερνάνε και πώς έχουν καταλήξει.
Ας έχουμε εκ των προτέρων στο νου ένα πράμα:
Τα στερνά τιμούν τα πρώτα.




*Υ.Γ. : Όπως πολύ επιτυχημένα λέει ένας κομμουνιστής μπάρμπας μου "Κι εγώ έχω αριστερό αυτί και αριστερό αρχίδι-αυτό δε σημαίνει πως υποχρεωτικά είμαι και Αριστερός".